در رشته های هنر و طراحی، تناسب یکی از اصول هویتی شکل است.
نسبت اندازه عرض به طول توصیف تناسب یک شیء محدود به اندازه های آن نیست. زیرا هنگامی که طراحان از تناسب شکل سخن می گویند، اغلب در مورد ارتباط میان عرض و طول مستطیل محیطی یا محاطی شکل بحث می کنند. درحالی که می توانند تناسب یک بیضی و یا حتی فرم های نا منظم و پیچیده مانند یک استخر لوبیایی شکل را نیز بیابند.
تناسبات معمولا هنگام تصمیم گیری در مورد عناصر مرتبط مورد توجه قرار می گیرد؛ برای مثال، طراح هنگام طرحی نمای داخلی باید تناسب سطح دیوار بین پنجرها همچون خود پنجره ها در نظر بگیرد که ای تناسبات می تواند همچون یک ارتباط پیچیده مورد تفسیر قرار گیرد.
تناسبات دو بُعدی در ترسیم ها و نقاشی ها، هنگام ایجاد یک پلان یا یک نما به کار گرفته می شود.
فضا و شکل های متفاوت آن
تناسبات فضا یا شیء در طراحی داخلی، با اندازه نسبی سه متغیر توصیف می شود: عرض، طول، ارتفاع.
ویژگی های شخصیتی و کاربردی یک اتاق به شدت تحت تاثیر تناسب فضاست. یک اتاق مستطیلی دراز و باریک با بلندای زیاد، ویژگی هایی متفاوت از یک اتاق مربع شکل با سقف کوتاه دارد. تناسب نسبی اتاق موجب می شود که یک فضا به منزله یک مسیر عبور یا مکانی برای توقف در نظر گرفته شود.
اتاق های مربع شکل
اتاق های مربع شکل ایستاتر هستند اما چیدمان مبلمان در آن ها دشوارتر است. اتاق مربع بزرگ برای کاربری های تشریفاتی و مربع کوچک برای فضا های آستانه ای (پیش ورودی) به کار می روند.
اتاق های مستطیل شکل
فضا های مستطیل با تناسب کمتر از ۱:۲، شکل معمول اتاق ها هستند. که می توانند تنوعی از چیدمان مبلمان را بپذیرند. و در طول مسیر حرکتی اتاق به سادگی چیدمان شوند. معمولا اتاق باریک و بلند تداعی گر فضای حرکتی است، چه راهروی عملکردی باشد. و چه فضایی برای تجمع و برگزاری جشن ها.
اتاق ها در زنجیره ای موزون از فضا ها
اتاق ها ممکن است به صورت زنجیره ای از فضاهای متوالی و مرتبط چیدمان شوند. اتاق ها با تناسبات متفاوت اما مرتبط با هم برای برانگیختن حس کاوشگری و تنوع دیداری درافراد ایجاد می شوند.
تعیین تناسبات
تناسبات به دو شیوه درک می شوند. شهود آگاهانه و قوانین سازمان یافته ای که توسط طراح تعیین می گردد.
ادراک تناسبات
اصطلاحاتی نظیر « توازن» ، «تعادل» و «طراحی فضای میانی» ترکیب هایی از گزینه های دیداری را در طول طراحی ضبط می کند. ادراک تناسبات نیز می تواند یک مهارت تخصصی باشد.
ذائقه دیداری طراح و مخاطب طرح، نقش مهمی در طراحی این تناسبات و درک احساسی ان دارد. برخی طراحان ترکیبات پویا با تناسبات متضاد را ترجیح میدهند. در حالی که ممکن است طراحان دیگر به دنبال سکون و تعادل باشند.
تناسبات عدد صحیح
تناسبات عدد صحیح در یک دستگاه هندسی آغاز می شود. که در طول های متفاوت از یک شیء یا فضا را با ضرایب صحیح ریاضی مطابقت می دهد. رایج ترین آنها در نظرگرفتن ابعاد یک اتاق ( درازا – پهنا – بلندا ) به صورت اعداد صحیح است. برای مثال، یک فضای مستطیل شکل ممکن است به عنوان اتاقی با درازای دو برابر پهنا و سقفی به بلندای پهنای آن توصیف شود. چنین اتاقی به سادگی با تناسبات عدد صحیح ۱:۲:۱ توصیف می شود.
آندره پالادیو دستگاه تناسب عدد صحیح را در طراحی و سازمان دهی فضاهای ویلا ها و قصر های قرن شانزدهم میلادی اجرا می کرد. پلان اتاق های ساختمان های پالادیو، معمولا در نسبت عدد صحیح مربع ۱:۱ یا مستطیل های ۱:۲،۲:۳و۳:۵ سازماندهی شده اند. او از به کار بردن دیگر تناسبات مانند ۳:۴و۴:۵ غالبا خودداری می کرد. زیرا شکل حاصل از این تناسبات نه مربعی ایستا و نه مستطیلی جهت دار است.
مستطیل طلایی
اغلب دستگاه های تناسب از ارتباط میان دسته ای از مستطیل های حاصل از تناسبات هندسی مربع بهره مي گيرند. که ارزشمند ترین نمونه آن مستطیل طلایی (the golden rectangle) است. که به نام های برش طلایی (the golden section)،هدف طلایی(the golden mean) و مستطیل جادویی(the magic rectangle) نیز شناخته می شوند. در ساخت یک مستطیل طلایی، ابتدا یک مربع به دو مستطیل مساوی تقسیم می شود. اگر قطر یکی از مستطیل ها ترسیم و سپس به طول قطر این مستطیل ها و به مرکز نقطه اتکای آن کمانی زده شود. مستطیل طلایی حاصل خواهد شد. مستطیل طلایی دارای تناسب ۱:۱/۶۱۸ است.
این مستطیل به خاطر تناسب هندسی ذاتی آن طلایی و جادویی است. چرا که تنها مستطیل در بردارنده یک مربع و یک مستطیل مشابه با تناسبات مستطیل اولیه است. این ویژگی به مفهوم بی نهایت مستطیل طلایی متناسب با یکدیگر است که از تقسیم هر مستطیل طلایی یک مستطیل متناسب و کوچک تر هم ایجاد می شود.
مستطیل رادیکال دو
دیگر مستطیل رایج در دستگاه تناسبات مستطیل رادیکال دو(the radical two rectangle) است. که به عنوان مستطیل ریشه دوم (the root tow rectangle) هم شناخته می شود. ساختار هندسی آن شبیه به مستطیل طلایی است که در آن، قطر مربع دوران یافته و مولد ترسیم می شود. که تناسبات حاصل از آن کمی کمتر از مستطیل طلایی دیده می شود. نسبت مستطیل رادیکال دو ۱:۱/۴۱۴ است. هنری لابروست (Henri Labrouste) مستطیل رادیکال دو را برای سازماندهی تناسبات پلان ها، برش ها و نماهای کتابخانه سنت ژینو(Biblio Theque Ste. Genevive)در پاریس به کاربرد. —تناسبات در معماری
مدولار
در دهه ۱۹۴۰، معمار فرانسوی لوکوربوزیه (Le Corbusier)، قوانین هر دو مستطیل طلایی و رادیکال دو را برای تولید یک سیستم اندازه گیری و تنظیم تناسبات پبچیده به کار برد که مدولار(modular) نامیده شد. لوکوربوزیه این سیستم را تا پایان عمر(۱۹۶۳میلادی) برای ترکیب و اندازه گیری تمام پروژه های بعدی خود به کار برد.—تناسبات در معماری
منبع : کتاب طراحی داخلی اثر کریس گریملی +می می لاو